Γατελούζοι ή Κατελούζοι

Εξελληνισμένος τύπος του ονόματος της μεγάλης γενοβέζικης οικογένειας των Γκατιλούζιο (Gattilusio), που ηγεμόνευσε στη Λέσβο και σε άλλα νησιά του Αιγαίου πελάγους, από τα μέσα του 14ου αι. έως το 1462. Κυριότεροι εκπρόσωποί της είναι: 1. Δομήνικος ή Ντομένικο. Γιος του Δορίνου (βλ. 2.), τον διαδέχτηκε στην ηγεμονία της Λέσβου (1449-59). Αντιστάθηκε με επιτυχία στις επιθέσεις των Τούρκων, τους οποίους τελικά νίκησε το 1459, όταν με τον στόλο τους επιτέθηκαν στο φρούριο του Μολύβου. Λίγο μετά τη νίκη του δολοφονήθηκε από τον αδερφό του Νικόλαο. 2. Δορίνος ή Ντορίνο (αρχές 15ου αι.). Αδερφός του Φραγκίσκου Β’ (βλ. 7.), τον διαδέχτηκε, ανήλικος ακόμα, στην ηγεμονία της Λέσβου (1401-40). Διατήρησε πολύ καλές σχέσεις με τη Γένοβα και προσάρτησε στην ηγεμονία του τα νησιά Λήμνο και Θάσο, καθώς και την παλαιά Φώκαια. Το 1442 ήρθε σε ρήξη με τους Τούρκους και κατόρθωσε να αντισταθεί στις επιδρομές τους, παρότι λεηλάτησαν το νησί και κατέστρεψαν τελείως την πόλη Καλλονή. 3. Ιάκωβος (; – 1397). Γιος του Φραγκίσκου Α’ (βλ. 6.), διαδέχτηκε τον πατέρα του στην ηγεμονία της Λέσβου (1376-97). Από τους ικανότερους και σοφότερους ηγεμόνες της εποχής του, φρόντισε να ενισχύσει την άμυνα του νησιού και να αντιμετωπίσει τις πολυάριθμες επιδρομές των πειρατών. Ήταν εξάλλου και ο πλουσιότερος ηγεμόνας του Αιγαίου. 4. Νικόλαος (τέλη 14ου – αρχές 15ου αι.). Αδερφός του Ιάκωβου (βλ. 3.), ίδρυσε την ανεξάρτητη από τη Γένοβα ηγεμονία του Αίνου στη Θράκη, που επεκτάθηκε στην Ίμβρο και στη Σαμοθράκη. Το 1400 αναγνώρισε την επικυριαρχία των Τούρκων. 5. Νικόλαος (; – 1462). Αδερφός του Δομήνικου (βλ. 1.). Μετά τη δολοφονία του αδερφού του, ανακηρύχθηκε ηγεμόνας της Λέσβου (1459-62). Επιδιόρθωσε τα φρούρια της Λέσβου και κατασκεύασε οχυρωματικά έργα σε επίκαιρα σημεία του νησιού για να μπορεί να αντιμετωπίσει μακρόχρονη πολιορκία. Την 1η Σεπτεμβρίου 1462 το φρούριο πολιορκήθηκε από τους Τούρκους με αρχηγό τον Μεχμέτ πασά. Ύστερα από δεκαπενθήμερη αντίσταση, αναγκάστηκε να παραδοθεί. Τον έστειλαν τότε στην Κωνσταντινούπολη και τον απαγχόνισαν, παρά το γεγονός ότι δέχτηκε να εξισλαμιστεί. 6. Φραγκίσκος Α’ (14ος αι.). Ο ιδρυτής του οίκου, ένας τολμηρός και ριψοκίνδυνος Γενουάτης, έφυγε από τη Γένοβα το 1353 με δύο γαλέρες για να βρει την τύχη του στην Ανατολή. Ύστερα από πολλές περιπλανήσεις, συνάντησε στην Τένεδο τον Ιωάννη Παλαιολόγο τον οποίο βοήθησε να ανακτήσει τον βυζαντινό θρόνο (1355). Για ανταμοιβή ο Ιωάννης τού έδωσε γυναίκα την αδερφή του Μαρία και τη Λέσβο ως γαμήλιο δώρο. Οι κάτοικοι του νησιού τον δέχτηκαν με συμπάθεια ως εκπρόσωπο της βυζαντινής εξουσίας. Μέσα στο εικοσαετές διάστημα της ηγεμονίας του (1355-76), βρέθηκε σε διαρκή διένεξη τόσο με την Ενετική δημοκρατία όσο και με την Αγία Έδρα της Ρώμης, στην οποία είχε υποταχθεί η ελληνική Εκκλησία στο Βατικανό. Το 1366 ο Φραγκίσκος έπεισε τους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου να παραχωρήσουν για εποικισμό στους Αρμένιους της Λέσβου την Κω. Το 1373 ανακαινίστηκε το φρούριο της Μυτιλήνης. 7. Φραγκίσκος Β’ (; – 1401). Γιος του Ιάκωβου (βλ. 3.), τον διαδέχτηκε στην ηγεμονία της Λέσβου (1397-1401). Κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του, το νησί έγινε φόρου υποτελές στους Τούρκους. Σκοτώθηκε σε μεγάλο σεισμό.